Türkçe ve Fince gibi sondan eklemeli dillerde cümlenin öznesini değiştirmek için sadece fiile gelen eki değiştirmenin yettiğini, İngilizce'deki gibi kelimeyi tamamen değiştirmeye gerek olmadığını önceki derste görmüştünüz.
Türkçe'de bir fiili çekimlemek için "fiil gövdesi + zaman eki + kişi eki" formülü uygulanır. Örneğin "konuşmak" fiilinin 1. tekil kişi geniş zaman çekimi "konuş-ur-um" kelimesinin sonundaki "-um" ekini "-uz" ile değiştirince "konuş-ur-uz", geniş zaman "-ur" ekini "-uyor" ile değiştirince "konuş-uyor-uz" kelimesi oluşuyor. Gördüğünüz gibi ekleri değiştirerek hem anlatılan zaman hem de özne değiştiriliyor.
Fince'de de kişi çekimleri sistem mantığı olarak aynıdır, zaman çekimleri ise biraz daha farklı çünkü bizde hem isimden yüklem yapan hem de birleşik zaman oluşturan ek fiil kelimenin sonuna eklenirken Fince'de ("olla" fiili) özneden sonra geliyor, sonrasında ikinci fiil ekleniyor, ileride zaman çekimlerinde bunu net olarak anlayacaksınız.
*Fince dilinde zaman çekimleri Türkçe'den biraz farklıdır, sadece fiilin üzerinden geniş zaman, şimdiki zaman ve gelecek zaman anlamları arasında ayrım yapamayız. Yani Türkçe'deki "sorarım", "soruyorum", "soracağım" fiil çekimlerinin Fince'deki karşılığı sadece "kysyn" fiilidir, çünkü geniş zaman, şimdiki zaman, gelecek zaman çekimleri yoktur; geçmiş zamanla ilgili farklı çekimler vardır. Bir fiilin Fince'de hangi zaman anlamında kullanıldığını (geniş, şimdiki ya da gelecek zaman anlamında) ya konuşmanın içeriğinden ya da cümlede kullanılan zarflardan anlayabiliriz. Bu durum Türkçe'deki fiillerde zaman kaymasına benziyor. Örneğin "Yarın İstanbul'a gidiyorum." cümlesindeki "gidiyorum" fiili şimdiki zamanla çekimleniş olmasına rağmen "yarın" kelimesiyle gelecek zaman anlamı ifade etmeye başlamıştır. Bir süre boyunca Fince fiillerde zaman olarak tek çekim göreceğiz. Geniş, şimdiki ve gelecek zamanı kapsayan bu zamana Fince'de "preesens" denir.
Fince'de fiillerin preesens çekimleri için formül: "fiil gövdesi + kişi eki"
Önreklerde dikkat etmeniz gerek en önemli kısım kişilere göre fiilin çekimlerinin nasıl değiştiği. Bunu öğrendiğinizde yeni bir fiilin mastar halini öğrenip nasıl kişilere çekim yapılacağını kendi kendinize bulabilirsiniz. Örneğin "asua" ve "istua" fiillerinin sonundaki "a" harflerinin mastar eki olduğunu öğrendiniz. Sözlükte bir fiili zaman mastar haliyle bulabilirsiniz. "Sanoa" fiilini yeni öğrendiğiniz zaman hemen sondaki "a" harfini atarak fiilin gövdesinin "sano", kişi çekimlerinin de sırasıyla "sanon, sanot, sanoo, sanomme, sanotte, sanovat" olduğunu fark edebilirsiniz.*Kişi çekimlerini iki önceki derste "olla" fiili üzerinde görmüştük. Hatırlarsanız sırasıyla çekimi "olen, olet, on, olemme, olette, ovat" olarak yapılmıştı. "Olla" fiilinin gövdesi "ole", kişi çekimleri de "ole+n, ole+t, ole+mme, ole+tte"dir. 3. tekil "on" ve 3. çoğul kişi "ovat" çekimleri "olla" fiili ve çekim kuralları için bir istisnadır.
Önceki yazı: https://finceogren.blogspot.com/2018/10/fince-dilbilgisi-3-ders-unlu-uyumu.html
Sonraki yazı: https://finceogren.blogspot.com/2018/10/fince-dilbilgisi-5-ders-olumsuz-cumleler.html
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder